فرزند خواندگی و شرایط آن در قانون

میترا توانچه وکیل دادگستری . فعال مدنی

امروزه با افزایش آمار داوطلبان برای فرزند خواندگی ، قانونگذار در سال 1392 قانون حمایت از کودکان و نوجوانان بی سرپرست و بد سرپرست را تصویب کرد این قانون اولین قانونی است که برای کودکان و افرادی که داوطلب برای فرزند خواندگی هستند تصویب شده است که در آن شرایط و ضوابطی که خانواده ها برای فرزند خواندگی باید داشته باشند و همچنین پروسه ای که خانواده ها باید برای داشتن فرزند طی کنند بیان گردیده است . در این مقاله به بررسی شرایط لازم برای سرپرستی کودکان و نوجوانان طبق قانون و اولویت داوطلبان سرپرستی می پردازیم

شرایط لازم برای سرپرستی کودکان و نوجوانان طبق قانون:

سرپرستی کودکان و نوجوانان پروسه ای زمان بر است به دلیل آنکه سرنوشت یک کودک و آینده او با آن خانواده منتخب رقم می خورد . بیشتر افراد متقاضی کودکانی هستند که سن کمتری دارند . طبق قانون حمایت از کودکان و نوجوانان شرایط لازم برای سرپرستی کودکان و نوجوانان عبارت است از:

ـ زن و شوهری که پنج سال از تاریخ ازدواج آنان گذشته باشد و از این ازدواج صاحب فرزند نشده باشند ، مشروط به این که حداقل یکی از آنان بیش از سی سال سن داشته باشد.

ب ـ زن و شوهر دارای فرزند مشروط بر این که حداقل یکی از آنان بیش از سی سال سن داشته باشد.

ج ـ دختران و زنان بدون شوهر، درصورتی که حداقل سی سال سن داشته باشند ، منحصراً حق سرپرستی اناث را خواهند داشت.

شرایط زوجین برای فرزند خواندگی:

موارد فوق در قانون دارای تبصره های است که ترتیب اولویت داوطلبان سرپرستی را مشخص می کند.

چنانچه به تشخیص سازمان پزشکی قانونی امکان بچه دار شدن زوجین وجود نداشته باشد ، درخواست کنندگان از شرط مدت پنج سال مقرر در موارد فوق مستثنی می باشند..

چنانچه درخواست کنندگان سرپرستی از بستگان کودک یا نوجوان باشند ، دادگاه با اخذ نظر سازمان و با رعایت مصلحت کودک و نوجوان می تواند آنان را از برخی شرایط مقرر در این ماده مستثنی نماید.

اولویت در پذیرش سرپرستی به ترتیب با زن و شوهر بدون فرزند ، سپس زنان و دختران بدون شوهر فاقد فرزند و در نهایت زن و شوهر دارای فرزند است.

درخواست کنندگان کمتر از پنجاه سال سن ، نسبت به درخواست کنندگانی که پنجاه سال و بیشتر دارند ، در شرایط مساوی اولویت دارند.

در مواردی که به موجب قانون حمایت از کودکان و نوجوانان بی سرپرست و بد سرپرست ، اشخاص می توانند با رعایت شرایط قانونی سرپرستی کودکانی را به عهده بگیرند . سرپرستی کودکان و نوجوانان به منظور تأمین نیازهای مادی و معنوی آنان است . بر اساس این قانون ، امور مربوط به سرپرستی کودکان و نوجوانان در صلاحیت سازمان بهزیستی کشور است و کلیه اتباع ایرانی مقیم ایران می توانند سرپرستی کودکان و نوجوانان مشمول این قانون را به عهده بگیرند .

سرپرست کودک کیست:

بر اساس ماده 5 این قانون ، افراد زیر می توانند سرپرستی کودکان و نوجوانان مشمول این قانون را از سازمان بهزیستی تقاضا نمایند:

الف ـ زن و شوهری که پنج سال از تاریخ ازدواج آنان گذشته باشد و از این ازدواج صاحب فرزند نشده باشند ، مشروط به این که حداقل یکی از آنان بیش از سی سال سن داشته باشد

ب ـ زن و شوهر دارای فرزند مشروط بر این که حداقل یکی از آنان بیش از سی سال سن داشته باشد

ج ـ دختران و زنان بدون شوهر ، درصورتی که حداقل سی سال سن داشته باشند ، منحصرا حق سرپرستی اناث را خواهند داشت

تبصره 1 – چنانچه به تشخیص سازمان پزشکی قانونی امکان بچه دار شدن زوجین وجود نداشته باشد ، درخواست کنندگان از شرط مدت پنج سال مقرر در بند ( الف ) این ماده مستثنی می باشند.

تبصره 2 – چنانچه درخواست کنندگان سرپرستی از بستگان کودک یا نوجوان باشند ، دادگاه با اخذ نظر سازمان و با رعایت مصلحت کودک و نوجوان می تواند آنان را از برخی شرایط مقرر در این ماده مستثنی نماید.

تبصره 3 –  اولویت در پذیرش سرپرستی به ترتیب با زن و شوهر بدون فرزند ، سپس زنان و دختران بدون شوهر فاقد فرزند و در نهایت زن و شوهر دارای فرزند است.

شرایط سرپرست چیست:

به عهده گرفتن سرپرستی کودک یا نوجوان شرایط ویژه ای را می طلبد تا مصلحت طفل یا نوجوان به خوبی حفظ شود . به همین دلیل ، در این قانون ، شرایطی برای سرپرست در نظر گرفته شده است . بر اساس ماده 6 این قانون شرایط سرپرستی عبارتند از:

الف ـ تقید به انجام واجبات و ترک محرمات

ب ـ عدم محکومیت جزایی مؤثر با رعایت موارد مقرر در قانون مجازات اسلامی

ج ـ تمکن مالی

د ـ عدم حجر

هـ ـ سلامت جسمی و روانی لازم و توانایی عملی برای نگهداری و تربیت کودکان و نوجوانان تحت سرپرستی

و ـ نداشتن اعتیاد به مواد مخدر ، مواد روانگردان و الکل

ز ـ صلاحیت اخلاقی

ح ـ عدم ابتلا به بیماری های واگیر و یا صعب العلاج

ط ـ اعتقاد به یکی از ادیان مصرح در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران

تبصره 1 – رعایت اشتـراکات دینی مـیان سرپرسـت و افراد تحت سـرپرستی الزامی است . دادگاه صالح با رعایت مصلحت کودک و نوجوان غیرمسلمان ، سرپرستی وی را به درخواست کنندگان مسلمان می سپارد.

تبصره 2 – درصورتی که متقاضی سرپرستی ، ادعای یافتن طفلی را بنماید و ادعای وی در دادگاه ثابت شود ، چنانچه واجد شرایط مندرج در این قانون برای سرپرستی باشد در اولویت واگذاری سرپرستی قرار می گیرد . برای آشنایی با شرایط کودکان تحت سرپرستی کلیک کنید . زن و شوهر درخواست کننده سرپرستی باشند ، درخواست باید به طور مشترک ارایه گردد ..

 شرایط کودکان تحت سرپرست:

در قانون حمایت از کودکان و نوجوانان بی سرپرست و بد سرپرست مصوب سال 1392 ، شرایطی برای کودکان تحت سرپرستی پیش بینی شده است که در این قسمت قصد داریم این شرایط را مورد بررسی قرار می دهیم . بر اساس ماده 8 این قانون سپردن سرپرستی افراد موضوع این قانون در صورتی مجاز است که دارای یکی از شرایط ذیل باشند :

الف ـ امکان شناخت هیچ یک از پدر ، مادر و جد پدری آنان وجود نداشته باشد

ب ـ پدر ، مادر ، جد پدری و وصی منصوب ازسوی ولی قهری آنان در قید حیات نباشند

ج ـ افرادی که سرپرستی آنان به موجب حکم مراجع صلاحیتدار به سازمان بهزیستی سپرده گردیده و تا زمان دو سال از تاریخ سپردن آنان به سازمان ، پدر یا مادر و یا جد پدری و وصی منصوب از سوی ولی قهری برای سرپرستی آنان مراجعه ننموده باشند

د ـ هیچ یک از پدر ، مادر و جد پدری آنان و وصی منصوب از سوی ولی قهری صلاحیت سرپرستی را نداشته باشند و به تشخیص دادگاه صالح این امر حتی با ضم امین یا ناظر نیز حاصل نشود.

تبصره 1 – چنانچه پدر یا مادر یا جد پدری کودک یا نوجوان و وصی منصوب از سوی ولی قهری مراجعه کنند ، دادگاه در صورتی که آنان را واجد صلاحیت لازم تشخیص دهد و مفسده مهمی نیز کودک یا نوجوان را تهدید نکند ؛ با اخذ نظر سازمان با رعایت حق حضانت مادر و تقدم آن نسبت به استرداد کودک حکم صادر می کند.

تبصره 2 – در صورت وجود اقارب طبقه دوم و تقاضای هر یک از آنان و وجود شرایط ، سرپرستی به ایشان واگذار می شود و در صورت تعدد تقاضا و یکسانی شرایط متقاضیان ، سرپرست با قرعه انتخاب می گردد . در صورت نبود اقارب طبقه دوم بین اقارب طبقه سوم بدین نحو عمل می شود.

علاوه بر این ، به موجب ماده 9 قانون ، کلیه کودکان و نوجوانان نابالغ و نیز افراد بالغ زیر شانزده سال که به تشخیص دادگاه ، عدم رشد و یا نیاز آنان به سرپرستی احراز شود و واجد شرایط مذکور در ماده 8 این قانون باشند ، مشمول مفاد این قانون می گردند

از بین رفتن شرایط سرپرستی:

سرپرستی برخلاف قرابت نسبی یک رابطه زوال ناپذیر و غیر قابل فسخ نیست و مواردی برای فسخ آن پیش بینی شده است که مبنای آن مصلحت طفل و خانواده پذیرنده و خانواده اصلی طفل تحت سرپرستی است . در قانون حمایت از کودکان و نوجوانان بی سرپرست و بد سرپرست نیز مسئله فسخ حکم سرپرستی کودک مورد پیش بینی قرار گرفته است . به همین مناسبت در این مقاله قصد داریم به بررسی این سوال بپردازیم که فسخ سرپرستی کودک چگونه است و در چه مواردی حکم سرپرستی کودک فسخ می شود ؟

بر اساس ماده 25 قانون حمایت از کودکان و نوجوانان بی سرپرست و بد سرپرست ، در صورتی که  ” هر یک از شرایط مقرر در ماده 6 این قانون منتفی شود ” ، حکم سرپرستی کوک قابل فسخ خواهد بود . از جمله شرایط سرپرستان کودک عبارت است از تقید به انجام واجبات و ترک محرمات ، عدم محکومیت جزایی موثر ، تمکن مالی ، عدم حجر ، سلامت جسمی و روانی لازم ، نداشتن اعتیاد به مواد مخدر ، روان گردان و الکل ، صلاحیت اخلاقی ، عدم ابتلا به بیماری های واگیر و یا صعب العلاج و اعتقاد به یکی از ادیان مصرح در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران .

سوء رفتار کودک یا نوجوان تحت سرپرستی

بر اساس بند ب این ماده ، به ” تقاضای سرپرست منحصر یا سرپرستان در صورتی که سوء رفتار کودک یا نوجوان برای هر یک از آنان غیر قابل تحمل باشد ” ، حکم سرپرستی کودک قابل فسخ است.