دعاوی کیفری بخشی از حقوق جزا است که توسط وکیل کیفری در محاکم دادگستری قابل دفاع و پیگیری است.

در مطالب پیش رو، اهتمام  بر این بوده تا مطالب و موضوعات کلی در زمینه دعاوی کیفری تبیین شده و در حد مجال توضیحات کاربردی مربوط به هر عنوان کیفری، نحوه شکایت کیفری، شرح مراجع رسیدگی کننده و صلاحیت های اختصاصی هر یک از مراجع قضایی در رسیدگی به پرونده های کیفری بیان گردد.

به جهت گستردگی مطالب توصیه میگردد به صرف مطالب عنوان شده اکتفا ننموده و قبل از هرگونه اقدام قضایی و یا دفاع در قبال دعاوی کیفری ،حتما با وکیل متخصص دعاوی کیفری مشورت نمایید ،چرا که وفق قاعده اعتبار امرمختومه ،محاکم دادگستری صرفا یکبار به هر موضوع رسیدگی کرده و تعیین تکلیف می نمایند و اشتباه در تعیین عنوان اتهامی یا نحوه دفاع می تواند موجب تضییع حقوق شاکی و یا متهم گردد .

تعریف دعاوی کیفری
دعاوی کیفری همانگونه که از نام آن پیداست ،دعاوی است که مستلزم صدور کیفر(مجازات) برای مرتکب آن می باشد اعم از اینکه به حکم قانون مجازات تعیین شده ، جزای نقدی ، حبس یا شلاق و پرداخت دیه و … باشد لذا در هر مورد که مجازاتی برای عمل (فعل)، ترک عمل(ترک فعل) و یا رفتاری از منظر قانونی تعیین شده باشد ، با یک دعوای کیفری روبرو هستیم. هر دعوای کیفری دارای دو جنبه است که یک جنبه آن مربوط به حقوق شاکی یا مدعی خصوصی است(حق خصوصی) که به واسطه عمل مجرمانه ،تضییع گردیده است.

جنبه دیگر آن جنبه عمومی است که حق جامعه و حاکمیت است که به واسطه فعل مجرمانه ،دچار تضییع شده و جامعه و حاکمیت جهت صیانت از نظم اجتماعی و جلوگیری از اخلال در آن ، مجازات و کیفری برای آن در نظر می گیرد. به همین منظور هر عنوان اتهامی و جرم میتواند موجب دو ادعای عمومی و خصوصی واقع گردد و در مواردی نیز با وجود رضایت شاکی و مدعی خصوصی ، دادگاه به جنیه عمومی رسیدگی و حکم قانونی مبنی بر مجازات مرتکب صادر می نماید.

تعریف جرم در دعاوی کیفری
عمل و اقدام یا فعل و ترک فعل و رفتار مستلزم مجازات را جرم می نامند . به این منظور در ماده 2 قانون مجازات اسلامی مصوب 92سال ،هر رفتاری اعم از فعل یا ترک فعل که در قانون برای آن مجازات تعین شده است ،جرم محسوب می گردد.

مجازات ها بر اساس قانون مذکور به پنج دسته کلی ،حدود ، قصاص ، دیات ، تعزیرات و اقدامات تامینی و تربیتی تقسیم بندی می گردند.با تعریف مذکور از جرم این نکته به خوبی واضح و آشکار است که هم جرم دانستن عملی و هم مجازات آن، میبایست به حکم قانون باشد یعنی در حین اقدام به فعلی یا ترک فعل و یا رفتار، لزوما بایستی آن فعل یا ترک فعل و رفتار به حکم قانون جرم تلقی شده باشد و مجازات قانونی نیز برای آن تعیین شده باشد تا بتوان متهم و مجرم را مورد تعقیب کیفری قرار داد به این اصل، اصل قانونی بودن جرایم و مجازات ها اطلاق میگردد.
از منظر دیگر جرایم به دو دسته قابل گذشت و غیر قابل گذشت تقسیم بندی شده اند ، البته اصل بر غیر قابل گذشت بودن جرایم است لیکن قانون گذار در پاره ای از جرایم، این دسته از جرایم را قابل گذشت دانسته است به این معنی که جرایم قابل گذشت جرایمی هستند که تعقیب متهم به این جرایم به حکم ماده 12 قانون آیین دادرسی کیفری، فقط باشکایت شاکی شروع شده و در صورت گذشت و اعلام رضایت وی ، تعقیب موقوف و پرونده مختومه میگردد.

تعیین جرایم قابل گذشت به موجب قانون بوده و میبایست به قابل گذشت بودن آن تصریح گردد ، جرایم غیر قابل گذشت جرایمی هستند که میتواند با تعقیب شاکی یا مدعی العموم( دادستان ) شروع شده، لیکن با گذشت شاکی پرونده مختومه نمیگردد و رسیدگی ادامه پیدا کرده و حاکمیت از جنبه حق عمومی (صیانت از نظم عمومی ) حکم قانونی مبنی بر مجازات را صادر خواهد کرددر این موارد گذشت شاکی میتواند از موجبات تخفیف در مجازات باشد.

تعریف مجازات در دعاوی کیفری
مجازات یا کیفر ، واکنشی از سوی جامعه و حاکمیت است که جهت احقاق حقوق عمومی و خصوصی در قبال فعل ، ترک فعل و یا رفتاری مشخص ،مجرم به آن محکوم می گردد که ممکن است در قالب حبس ،جزای نقدی ، شلاق ، پرداخت دیه ،محرومیت از حقوق اجتماعی ،قصاص ،اقدامات تامینی و تربیتی و … ظهور یابد ،حکم به مجازات باید به موجب قانون باشد.

مجازت ها به شرح پش گفته شامل موارد زیر می باشند:
حدود : حد مجازاتی است که موجب ، نوع ،میزان و کیفیت اجرای آن در شرع مقدس تعیین شده است.

قصاص: قصاص مجازات اصلی جنایات عمدی بر نفس ،اعضا و منافع است.
دیه : دیه اعم از مقدر و غیر مقدر ،مالی است که در شرع مقدس برای ایراد جنایت غیر عمدی ر نفس ،اعضا و منافع و یا جنایت عمدی در مواردی که به هر جهتی قصاص ندارد به موجب قانون مقرر می شود.

تعزیر : تعزیر مجازاتی است که مشمول عنوان حد ،قصاص یا دیه نیست و به موجب قانون در موارد ارتکاب محرمات شرعی یا نقض مقررات حکومتی تعیین و اعمال می گردد.
مجازات های تعزیری به هشت درجه تقسیم بندی شده اند، ( درجات مجازاتهای تعزیری ) از سوی دیگر علاوه بر مجازات های اصلی مذکور در فوق ، دادگاه های میتوانند مجازات های تکمیلی برای متهم در موراد مقرر شده تعیین نمایند ( ملاحظه مجازات های تکمیلی)، از طرفی نیز به حکم قانون در پاره ای جرایم ،محکوم علیه ،به تحمل مجازات های تبعی نیز محکوم می گردد.

رسیدگی به دعاوی کیفری
رسیدگی اولیه به دعاوی و شکایت کیفری در دادسرای عمومی و انقلاب محل وقوع جرم صورت میپذیرد. وفق ماده 22 قانون آیین دادرسی کیفری مصوب 4/12/92 به منظور کشف جرم، تعقیب متهم، انجام تحقیقات، حفظ حقوق عمومی و اقامه دعوای لازم در این مورد، اجرای احکام کیفری، انجام امور حسبی و سایر وظایف قانونی، در حوزه قضایی هر شهرستان و در معیت دادگاه‌های آن حوزه، دادسرای عمومی و انقلاب و همچنین در معیت دادگاه‌های نظامی استان، دادسرای نظامی تشکیل می‌شود.
لذا رسیدگی مقدماتی به کلیه جرایم پس از شکایت کیفری ،در صلاحیت دادسرای عمومی و انقلاب محل وقوع جرم میباشد ، شایان ذکر است دادسراهای عمومی و انقلاب میتوانند به صورت تخصصی در هر شهرستان تشکیل شده و به جرایم خاص و تخصصی رسیدگی نمایند. در این راستا ماده 25 قانون آیین دادرسی کیفری اشعار میدارد : به تشخیص رییس قوه قضاییه، دادسراهای تخصصی از قبیل دادسرای جرایم کارکنان دولت، جرایم امنیتی، جرایم مربوط به امور پزشکی و دارویی، رایانه‌ای، اقتصادی و حقوق شهروندی و … زیر نظر دادسرای شهرستان تشکیل میشود.
در کنار دادسرای عمومی و انقلاب ،دادسرای نظامی در معیت دادگاه های نظامی و در حوزه مربوط به جرایم نظامی ،رسیدگی مینمایند.متعاقب طرح پرونده در دادسرای محل وقوع جرم ،النهایه در پس رسیدگی و در صورت مجرم شناختن متهم ، پرونده با صدو قرار جلب به دادرسی و نهایتا کیفرخواست ، به دادگاه کیفری جهت صدور حکم ارجاع خواهد شد.
با تصویب قانون آیین دادرسی کیفری ، دادگاه های جزایی به پنج دسته دادگاه های کیفری یک و دادگاه کیفری دو و دادگاه انقلاب و دادگاه اطفال و نوجوانان و دادگاه های نظامی تقسیم بندی شده اند که هر یک از این دادگاه ها به جرایم خاص مربوطه که در قانون به آنها تصرح شده رسیدگی مینمایند. به جهت گستردگی مطالب از پرداختن به آنها خودداری میگردد..
دعاوی و شکایات کیفری شامل عناوین مجرمانه گسترده ای است که حجم وسیعی از پرونده های تحت رسیدگی در مراجع قضایی را در بر می گیرد. جهت آشنایی مراجعین با کلیات هر یک از جرایم و ارکان تشکیل دهنده تفکیک سعی شده تا توضیحاتی ارایه گردد .
بدیهی است مراجعین نبایستی به صرف مطالب مذکوره اکتفا نمایند. با عنایت به اینکه به هر دعوایی با توجه به مدارک و دلایل مثبته آن به طور خاص رسیدگی می گردد ، توصیه می شود قبل از هر اقدام قضایی و شکایت کیفری، با وکیل خوب دعاوی کیفری، به مشاوره بپردازید.
چنانچه پس از مطالعه مطالب عنوان شده نیازمند مشاوره تخصصی در دعاوی کیفری بودید یا قصد اعطای وکالت در دعاوی کیفری خود داشتید، میتوانید در قسمت مشاوره حقوقی وارد شده و وقت ملاقات حضوری یا گفتگوی تلفنی باخانم میترا توانچه وکیل دادگستری بگیرید .