تعریف دعاوی مربوط به امور حسبی:

دعاوی مربوط به امور حسبی به آن دسته از دعاوی گفته می شود که مراجع قضایی صالحه جهت ورود به رسیدگی به این دسته از دعاوی نیازمند درخواست از سوی ذینفع یا بروز اختلاف و منازعه و اقامه دعوا نبوده و به محض اطلاع از وجود چنین دعاوی مکلف به ورود و رسیدگی و تعیین تکلیف می باشند.
به این منظور ماده 1 قانون امور حسبی مصوب 1319 با اصلاحات بعدی ، مقرر می دارد : امور حسبی اموری است که دادگاه ها مکلفند نسبت به آنها اقدام نموده و تصمیمی اتخاذ نمایند ، بدون آنکه رسیدگی به آن ها متوقف بر وقوع اختلاف و منازعه بین اشخاص و اقامه دعوا از طرف آنها باشد.
البته این مقرره به این معنی نیست که اینگونه دعاوی نمی تواند از سوی اشخاص درخواست گردد بلکه متضمن این تکلیف است که محاکم قضایی به محض اطلاع از اینگونه دعاوی، راسا حق ورود و تعیین تکلیف نسبت به این دعاوی را دارند.
فرض کنید شخصی دچار جنون و زوال عقل می گردد ،در چنین مواردی علاوه بر خویشاوندان و افراد جامعه ، هر یک از محاکم قضایی که مطلع از وجود چنین شخصی گردید، از طریق دادسرای سرپرستی اداره امور این شخص را به عهده گرفته و برای وی قیم قانونی تعیین خواهد نمود.

رسیدگی به امور حسبی:
رسیدگی به امور حسبی به استناد صریح ماده 3 قانون امور حسبی لزوما بایستی در دادگاه های حقوقی رسیدگی گردد. لذا محاکم غیر قضایی صالح به رسیدگی به امور حسبی نمی باشند.
از سوی دیگر رسیدگی و صدور حکم در خصوص پاره ای از دعاوی مربوط به امور حسبی به استناد ماده 4 قانون حمایت از خانواده مصوب 91/12/1 به محاکم خانواده که بخشی از محاکم حقوقی می باشند محول گردیده است مانند نسب، رشد ، حجر و رفع آن ،ولایت قهری ،قیمومیت ،امور مربوط به ناظر و امین اموال محجوران و وصایت در امور مربوط به انان ،امور راجع به غایب مفقود الاثر ،سرپرستی کودکان بی سرپست و … و بخش دیگری از اینگونه دعاوی چون ابطال شناسنامه ، اصلاح شناسنامه ،اخراج ثلث اموال میت ،عزل وصی از وصایت و … در محاکم عمومی حقوقی مورد رسیدگی قرار می گیرد..
شایان ذکر است جهت رسیدگی مقدماتی به پاره از امور مربوط به امور حسبی وفق ماده 22 قانون آیین دادرسی کیفری ، دادسرای عمومی و انقلاب محل صلاحیت رسیدگی و تشکیل پرونده مقدماتی برای اینگونه دعاوی را دارا میباشد و در شهرها بزرگ که دادسرای های تخصصی برای امور حسبی تحت عنوان دادسراهای سرپرستی تشکیل گردیده است ، این دادسرای ها وظیفه قانونی خود پیرامون امور حسبی را انجام میدهند.

مصادیق دعاوی مربوط به امور حسبی:
دعاوی مربوط به امور حسبی ،دعاوی عدیده ای را در بر می گیرد که به شرح زیرمی باشد :
ابطال شناسنامه
اصلاح شناسنامه
درخواست صدور حکم رشد
اثبات نسب
نفی نسب
تغییر نام
درخواست نصب ناظر استصوابی
حجر و رفع اثر از حجر
ابطال وصیت نامه
ابطال ثبت واقعه فوت
اخراج ثلث اموال میت
تسلیم اموال غایب به ورثه
تعیین امین برای غایب
تنفیذ وصیت نامه
درخواست صدور حکم موت فرضی
درخواست ناظر اطلاعی
عزل امین
عزل قیم
عزل ناظر
عزل وصی از وصایت