سازمان تامین اجتماعی ،یک سازمان بیمه گر اجتماعی عمومی (غیردولتی)می باشد. وظیفه اصلی این سازمان پوشش دادن کارگرانی است که مشغول به کارهستند و در ازای کارخویش مزد دریافت مینمایند.بیمه این دسته از افراد در قانون ،عنوان بیمه اجباری دارد.البته سایرافراد که به مشاغل آزاد اشتغال دارندنیز میتوانند به سازمان تامین اجتماعی حق بیمه به صورت اختیاری پرداخت نمایند.پس از پرداخت حق بیمه افراد مزبور میتوانند از مزایای مقرر شده در قانون تامین اجتماعی منتفع گردند.
این مزایا عبارتند از:
حق بازنشستگی
بیمه بیکاری
خدمات درمانی
مستمری بازنشستگی
مستمری بازماندگان
غرامت دستمزد ایام بیماری
کمک هزینه ازدواج

مهم ترین و اولین حق هر فردی که جهت انجام کاری استخدام میشود، داشتن حق بیمه است. حق بیمه توسط کارفرما پرداخت میشود. قانون،کارفرما را موظف کرده است که کارگری را که استخدام میکند بیمه کند. حق بیمه درحال حاضر30درصد مزد یا حقوق است. از این میزان7درصد،حق بیمه شده و توسط خود او و از حقوق او کسر میشود و ۲۳ درصدسهم کارفرماست.
این مهم را قانون گذار در قانون تامین اجتماعی هم پیش بینی کرده است. وکافرمایان راموظف کرده است ازکلیه وجوه و مزایای نقدی وغیرنقدی که درقبال کار به کارگر داده میشود،حق بیمه را کسرنماید. کارفرما مبلغ کسرشده را همراه با سهمی را که خود باید پرداخت کند به سازمان تامین اجتماعی پرداخت مینماید. اگر احیانا کارفرما سهم بیمه شده را کسر ننماید خود کارفرما شخصا مسئول پرداخت آن میشود.
اگر کارفرما ازپرداخت حق بیمه امتناع کند ویا اینکه تاخیرنماید،این امر رافع مسئولیت سازمان تامین اجتماعی ازتعهداتش درمقابل فردبیمه شده نیست.

ممکن است پس از ارسال صورت حساب بیمه کارگران،سازمان تامین اجتماعی به میزان حق بیمه ویا خسارت و…ایرادی وارد نماید.در این مواقع چنانچه کارفرما با نظر سازمان موافق نباشد بین آنها اختلاف رخ میدهد. قانون گذار این حق را به کارفرما اعطا کرده است که درچنین مواردی اعتراض خویش را مطرح نماید.
پس ازاینکه مبلغ حق بیمه ویا خسارت به کارفرما ابلاغ میشود،وی میتواندنسبت به این مبلغ به سازمان تامین اجتماعی اعتراض کند.
کارفرما بایستی اعتراض خود را به صورت کتبی در فرم های مخصوص اعتراض بنویسد.
وی باید اعتراض خود را نهایتا تا۳۰ روز از تاریخ صدور ابلاغ مطرح کند.
سپس به شعبه یا نمایندگی ذی الربط تسلیم نماید.
شعبه یا نمایندگی مربوطه هم اعتراض را ثبت می نماید.
شعبه یا نمایندگی مربوطه، تعیین وقت را انجام می دهد.
وقت رسیدگی در ذیل فرم مخصوص اعتراض درج می شود و یک نسخه از فرم مزبور به کارفرما ابلاغ می گردد.
در نظام رسیدگی تامین اجتماعی متاسفانه مرجع تخصصی و واحدی برای رسیدگی تامین اجتماعی وجود ندارد. به همین دلیل افرادبیمه شده تامین اجتماعی و سایرسازمانها وصندوقها درخصوص مرجع رسیدگی به دعاوی بیمه ای وحمایتی باسردرگمی مواجه هستند.با این وجود قانون گذار3مرجع اختصاصی را جهت حل وفصل برخی از امور مربوط به تامین اجتماعی پیش بینی کرده است. این مراجع عبارتند از:

مراجع رسیدگی کننده به اختلافات مربوط به حق بیمه اجباری ، جرائم و خسارات
کمیسیون های پزشکی سازمان بیمه تامین اجتماعی
کمیته های استانی تشخیص مشاغل سخت و زیان آور در کمیسیون های پزشکی سازمان بیمه تامین اجتماعی

اولین مرجع اختصاصی جهت حل اختلاف مربوط به حق بیمه اجباری،جرائم وخسارات،هیات های تشخیص مطالبات سازمان تامین اجتماعی میباشد. مراجع رسیدگی کننده در هیات های تشخیص مطالبات سازمان تامین اجتماعی، به دو دسته مراجع بدوی و تجدیدنظر تقسیم بندی می شوند.

آراء صادره از مراجع بدوی قطعی می باشند. مگر اینکه بادارا بودن شرایطی که قانون تامین اجتماعی لحاظ کرده است،این آراء قابلیت تجدیدنظر را داشته باشند. لازم به ذکر است، آراء صادره از مراجع بدوی و تجدید نظر،چنانچه به صورت قطعی صادر شوند، لازم الاجرا میباشند.به عبارت دیگر،پس از صدور،بایستی به اجرا گذاشته شوند.
اما در مواردی ممکن است رای صادره از این مراجع ،در مرجع بالاتری نیز مورد رسیدگی قرار گیرد.بالاترین مرجع رسیدگی اداری،دیوان عدالت اداری میباشد. اما قانونگذار چنین مقرر داشته که حتی در این مرجع نیز نتوان مانع اجرای آرائ قطعی شد. البته در این بین قانونگذار یک استثنا جهت جلوگیری از اجرای آراء قرار داده است. دستور موقت تدبیری میباشد که قانون گذار در مواقع خاصی استفاده از آن را مجاز دانسته است.
در مرحله اجرا آراء صادره از هیات های تشخیص سازمان تامین اجتماعی مراتبی وجود دارد. این مراتب از ابلاغ اجراییه به بدهکار آغاز می گردد. پس از ابلاغ به وی مهلتی جهت پرداخت بدهی به بدهکار داده می شود.چنانچه مهلت مذکور منقضی شود.و بدهکارجهت پرداخت بدهی خود به سازمان تامین اجتماعی اقدامی ننماید،واحد اجرا اقدام به بازداشت اموال بدهکارجهت وصول بدهی می نماید.
پس از بازداشت اموال بدهکار،اموال مزبور توسط کارشناس ،جهت قیمت گذاری مورد ارزیابی قرار میگیرند.اموال مزبور با رعایت مقررات مزایده به فروش میرسند تا از قیمت حاصله بدهی بدهکار به سازمان پرداخت گردد.
البته موردی که امکان رخ دادن آن وجود دارد اعتراض ثالث به اجراییه سازمان تامین اجتماعی میباشد.چراکه ممکن است مالی که از بدهکار توقیف میگردد متعلق به شخص ثالث باشد. البته این امر دارای مراتب خاص خود می باشد.
همچنین چنانچه عملیات اجرایی انجام گیرد اما افرادی به این امر معترض باشند،میتوانند اعتراض خودرا به واحد اجرا،جهت رسیدگی اعلام نمایند
کمیسیون های پزشکی نیز در سازمان تامین اجتماعی متشکل از دو مرجع بدوی و تجدیدنظر میباشند.این مراجع وظیفه بررسی پرونده پزشکی فرد بیمه شده را برعهده دارند. پس از بررسی با توجه به پرونده پزشکی فرد بیمه شده،وی میتواند ازحمایت های قانونی بیمه تامین اجتماعی منتفع گردد.
مرجع دیگری که در سازمان تامین اجتماعی وجود دارد،کمیته های استانی تشخیص مشاغل سخت و زیان آور در سازمان بیمه تامین اجتماعی میباشد.

این مراجع نیز دارای دو کمیته بدوی و تجدیدنظر میباشد.وظیفه اصلی کمیته های مزبور ،بررسی مشاغل وتشخیص سخت و زیان آور بودن آنها میباشد.کمیته بدوی پس از بررسی های لازم،نتیجه به دست آمده را به متقاضی و سازمان های ذی الربط اعلام می نمایند.
قانونگذارجهت اطمینان ازاینکه درپرداخت حق بیمه کارگران که دارای کارفرما میباشند،احجاف نمیشود،نهادی به نام بازرسی را مقرر داشته است.بازرس سازمان تامین اجتماعی موظف است که به صورت سرزده به اماکنی که کارگران مشغول به کار هستد،مراجعه نماید. این اقدام بدین جهت است که کارفرما موظف به بیمه نمودن کارگران تحت امر خود میباشد.وچنانچه چنین نکند،قانون با وی برخورد قانونی می نماید.