دعاوی اموال و مالکیت در زمره دعاوی شایع در محاکم دادگستری می باشد که این دعاوی میتواند توسط وکیل ملکی هم در قالب طرح دعوای حقوقی؛ یعنی از طریق دادخواست مطرح گردد و هم در پاره ای از موارد قابلیت طرح شکایت کیفری را دارد.
به این منظور اهتمام بر این است تا در ضمن مطالب پیش رو، دور نمای کلی از دعاوی اموال و مالکیت و پیش زمینه آشنایی مراجعین با اینگونه دعاوی را تبیین نموده و توضیحات کلی و در عین حال کاربردی ارائه گردد .بدیهی است پاسخگویی به سوالات حقوقی مربوط به هر دعوا و قبول وکالت دعاوی ملکی و مالکیت یا وکالت دعاوی اموال می بایست با ملاحظه اسناد و مدارک مثبته صورت گیرد . توصیه می گردد به صرف مراتب مذکور در ذیل، اکتفا ننموده و همواره جهت حل امور حقوقی خود از بهترین وکیل متخصص دعاوی اموال و مالکیت یاری بخواهید.

اموال منقول و غیر منقول:
در قانون مدنی اموال به دو قسم اموال منقول و غیر منقول تقسیم بندی شده است ، وفق ماده 12 قانون مدنی مال غیر منقول آن است که از محلی به محل دیگر نتوان نقل نمود اعم از آنکه استقرار آن ذاتی باشد یا به وسیله عمل انسان، به نحوی که نقل آن مستلزم خرابی یا نقص خود مال یا محل آن شود، مانند زمین ، آپارتمان و…..
مال منقول نیز طبق تعریفی که در ماده 19 قانون مدنی از مال منقول شده ، اموال یا اشیائی میباشند که نقل آن از محلی به محل دیگر ممکن باشد بدون آنکه به خود مال یا محل آن خرابی وارد آید. البته یکسری اموال نیز هستند که در حکم منققول یا غیر منقول به شمار می آیند به این معنی که این قسم اموال در قالب تعریف ارائه شده نمی گنجند، لیکن قانوگذار حسب مورد احکام مربوط به اموال منقول و یا غیر منقول را بر آنها بار نموده است، مانند گاو ،گاومیش و ماشین و اسباب و ادوات زراعت و تخم و غیره که با اینکه مال منقول هستند لیکن در صورتی که این اموال برای زراعت لازم و مالک این اموال را به این امر تخصیص داده باشد از حیث صلاحیت محاکم و توقیف اموال جزء ملک محسوب و در حکم غیر منقول می باشند.
مثال دیگر، حق انتفاع از ملک مانند حق عمری و سکنی و یا حق ارتفاق از ملک مانند حق عبور و حق المجرا و دعاوی راجع به اموال غیر منقول مانند خلع ید ، الزام به تنظیم سند و … می باشد که این قسم از دعاوی ،تابع اموال غیر منقول دانسته شده است. در مورد اموال در حکم منقول میتوان از دیون مانند قرض و ثمن(وجه) حاصل از فروش جنس ، مال الاجاره و … نام برد که این قسم از اموال در حکم اموال منقول دانسته شده و از حیث صلاحیت محاکم در حکم اموال منقول است.

رسیدگی به دعاوی مربوط به اموال منقول و غیر منقول :
رسیدگی به دعاوی مربوط به اموال منقول و غیر منقول در صلاحیت دادگاهی است که مال غیر منقول در حوزه آن دادگاه واقع شده باشد. در این خصوص ماده 12 قانون آیین دادرسی مدنی بیان میدارد : دعاوی مربوط به اموال غیر منقول اعم از دعاوی مالکیت، مزاحمت، ممانعت از حق، تصرف عدوانی و سایر حقوق راجع به آن، در دادگاهی اقامه می شود که مال غیر منقول در حوزه آن واقع است.
لیکن در خصوص اموال منقول و در حکم آن ، مدعی یا خواهان میتواند هم به محل اقامتگاه طرف مقابل خود (خوانده) رجوع کند ، هم میتواند اگر منشاء دعوا عقد و قراردادی باشد ،به دادگاه محل تنظیم قرارداد مراجعه کند. همچنین میتواند محل اجرای قرارداد را به عنوان دادگاه صالح انتخاب نماید و در این خصوص اختیار با خواهان می باشد.
راجع به به این امر ماده 11 قانون آیین دادرسی مدنی در قالب اصل کلی اشعار داشته ،دعوا باد در دادگاهی اقامه شود که خوانده در حوزه قضایی آن اقامتگاه دارد. اگر در ایران اقامتگاه نداشته باشد، در صورتی که در ایران محل سکونت موقت داشته باشد، در دادگاه همان محل باید اقامه دعوا نماید. هر گاه در ایران اقامتگاه یا محل سکونت موقت نداشته باشد ولی مال غیر منقول داشته باشد، دعوا در دادگاهی اقامه می شود که مال غیر منقول در حوزه آن واقع است. هر گاه مال غیر منقول هم نداشته باشد ،خواهان در محل اقامتگاه خود ،اقامه دعوا خواهد کرد.
همچنین ماده 13 قانون مذکور بیان می دارد : در دعاوی بازرگانی و دعاوی راجع به اموال منقول که از عقود و قراردادها ناشی شده باشد،خواهان می تواند به دادگاهی رجوع کند که عقد یا قرارداد در حوزه آن واقع شده است و یا تعهد میبایست در آنجا انجام شود. در صورتی که موضوع دعوا بخشی راجع به منقول و بخش دیگر راجع به غیر منقول باشد، دادگاهی که مال غیر منقول در آن مستقر است صلاحیت رسیدگی به هر دو بخش ادعای خواهان را دارا میباشد به شرطی که دعوای خواهان در هر دو قسمت ناشی از یک منشاء باشد. بحث پیرامون صلاحیت دادگاه ها و نحوه حل اختلاف در صلاحیت محاکم ، نیازمند توضیحات تفصیلی میباشد که از حوصله این بحث خارج میباشد لیکن علاقمندان میتوانند مواد 10 الی 30 قانون آیین دادرسی دادگاه های عمومی و انقلاب در امور مدنی را مورد مطالعه قرار دهند.

طرح دادخواست حقوقی دعاوی اموال و مالکیت:
با تشکیل دفتر الکترونیک خدمات قضایی در هر منظقه، در حال حاضر طرح دعاوی اموال و مالکیت در این دفاتر انجام میپذیرد. لازم به ذکر است این دفاتر در هر نقطه از ایران، ثبت کلیه دعاوی مربوط به اموال و مالکیت را بدون توجه به اینکه مربوط به اموال منقول و یا غیر منقول است ، می پذیرند.

لیکن در موردی که مال مربوط به اموال غیر منقول یا در حکم آن و یا تابع اموال غیر منقول باشد ،دادخواست را به محل وقوع مال غیر منقول ارسال می نمایند و در صورتی که دعوا مربوط به اموال منقول یا در حکم آن و تایع اموال منقول باشد ، حسب مورد به دادگاه محل اقامتگاه طرف مقابل(خوانده) یا محل انعقاد قرارداد یا محل اجرای آن ارسال خواهند نمود و خواهان دعوا باید از دادگاه محل ارسال شده ، دعوا مطروحه خود را پیگیری نماید.

مصادیق دعاوی اموال و مالکیت:
دعاوی مربوط به اموال و مالکیت شامل مصادیق عدیده می باشد که به شرح پیش گفته ثبت و ارسال دادخواست مربوط به این دعاوی از طریق دفاتر الکترونیک خدمات قضایی انجام می پذیرد. به شرح آتی انواع دعاوی مربوط به اموال و مالکیت در ذیل آورده شده است :
تخلیه
دستور فروش ملک مشاع
استرداد مال
الزام به تنظیم سند رسمی
تجویز انتقال منافع به غیر
استرداد سند ( غیر مالی)
رفع تصرف عدوانی
اثبات مالکیت
خلع ید
تحویل اصل اسناد مالکیت ( غیر مالی)
تسلیط ید ( وضع ید بر مال غیر منقول )
تسلیط ید ( وضع ید بر مال منقول)
قلع و قمع مستحدثات
ابطال سند رسمی
استرداد سند ( مالی)
اثبات حق ارتفاق
اثبات حق انتفاع
استرداد مال منقول
تقسیم مال غیر منقول و منقول
رفع ممانعت از حق
رفع مزاحمت از حق
رفع اثر از اموال توقیفی غیر منقول و منقول
فک پلمپ
مطالبه اجرت المثل اموال
تقسیم ترکه
مطالبه ثمنیه ترکه غیر منقول